• 05 Ocak

Filistin’de sanat dallarında ve yazıda özellikle 60’lı yıllardan itibaren küresel farkındalık gittikçe artmaya başladı. 1960’lardan sonra İsrail’e karşı mücadelede daha etkin olan Filistin’in geçmişten bu yana maruz kaldığı işgal manzaraları, Filistin ulusal bilinci üzerinde çok daha etkili oldu. Filistin meselesinin anlatımı ulusal bir kurtuluş hareketinin sınırlarında kalmadı; daha geniş, daha kapsamlı, küresel bilinci harekete geçiren bir noktaya yükseldi.

Filistinlilerden dünyanın geri kalanına ulaşan sanat, edebiyat ve eleştirel düşüncedeki çalışmalar, Filistin’in sınırlarının ötesine taşınmasına sebep oldu. Son 60 yıldaki Filistin geçmişini görmemiz, Filistinlilerin baskı ve ablukaya karşı mücadelesinin hangi şartlar altında ilerlediğini ifade etmektedir. Bugün Filistin, sadece Filistin’in meselesi değildir.

Filistin davasına karşıt davranışlarla mücadele edebilmek için iyi okumamız gerekir. Filistin tarihini sil baştan yazarcasına topraksızlaştırmayı manipülasyon ile aktaran anlatıya karşı Filistin sanatı ve edebiyatı, varlığını ortaya koymaktadır. Filistinlilerin seslerini duyurmak için sanat ve edebiyat dallarını bir araç olarak kullandıkları inkâr edilemez bir gerçek.

Kültürel canlılık Filistin kimliğini de diri tutmuştur. Seneler içerisinde hem vatanları hem de yaşadıkları topraklar ile bağlarını arttıran bu sanatçılar, anlatının küresel bilinci arttırmasında oldukça etkili olmuştur.

Tam bu noktada küresel anlamda sanatın sanat için olduğunu savunan sanatçılar için eleştirel bir bakış getirmek istiyorum. Sanat sanat içindir görüşünü benimseyen sanatçılar, sanatın amacının kendi yaratıcılıklarını ve yeteneklerini sergilemek olduğuna inanırlar. Sanat toplum içindir görüşünü benimseyen sanatçılar ise toplumun ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılamak için sanat yaparlar. Ancak sanatçı da toplumun bir parçası olduğu için Filistin meselesinde sanatçı sanatını sanat için yapmaya çalışsa bile işgal altındaki topraklarının kültürünü korumak amaçlı sanat için sanat ilkesi, toplum için sanat ilkesinden etkilenir. Çünkü bu durumda sanat, davanın bir parçası haline gelir. Filistin; dili, milliyeti, inancı fark etmeksizin dünyanın farklı yerlerinden milyonlarca insanın ortak paydası olmuştur. Filistinliler, bir asra yaklaşan süredir işgal gerçekliği ile beraber yaşıyor ve bununla mücadele ediyor. Kaybettikleri topraklarının kültürünü korumak ve devam ettirmek, direnişin çok büyük bir parçasıdır. Çünkü fiziki anlamda karşı koymaya çalışmak sayısal anlamda bile zorken bu mücadelenin anlatılması ve yaygınlaşmasında sanat ve edebiyat üzerinden direnişin devamı yürütülmektedir.

Yokluğun varlığı, üretkenliği tetikledi. Devletsiz bir ulus, ulusal sinemayı ortaya çıkardı. Toprakların gaspı, vatan ve geri dönüş edebiyatını ortaya çıkardı. Kimliksizleştirme çalışmaları, parçalı bir coğrafyada ortak bir kimlik ortaya çıkardı. Tüm unsurlarıyla anlatılan hikaye, bir halkın varlık mücadelesinin en büyük taşıyıcılarından biri oldu. Filistin’i uluslararası bir dayanışmaya dahil eden işte bu soluk aramasıdır.

Bu mücadelenin kolay olmadığının altını özellikle çizmeliyiz. İsrail’in sansür politikası ve engellemelerine karşın bu zümre seslerini dünya kamuoyu ile buluşturmasını bilmiştir. Festivallere alınmayan filmler; Lübnan’ın işgali sonucunda yıkılan yayın kanalları; 70’lerden sonra Filistinli sanatçıları, entelektüelleri, edebiyatçıları ve liderlerini ortadan kaldırmayı amaçlayan politikalar; sürgün ve gözaltılar derken uzun bir sansür listesi yapmak mümkün.

Öncelikle isimlerini zikredeceğimiz sanatçıların çok daha fazla eserini dava bilinciyle oluşturduğunu ancak sanatçıların hepsinden bahsedebilmek adına birkaç eserinden bahsetmek zorunda kaldığımı belirtmek isterim. Bu sebeple sanatçıların az esere sahip olduğu kanısına varmak için yanlış olur. Bu sanatçıların her biri sanatının her bir parçasında Filistin davasını yansıtan aktivistlerdir. Ayrıca çoğu sanatçıyı ayrıntılı incelediğimiz zaman doğum yerleri İsrail olarak kayıtlara geçmiştir ancak İsrail olarak kabul edilen bu bölgeler tabii ki de işgal edilmiş Filistin topraklarıdır.

 

Filistin’de Sinema

Elya Süleyman (28 Temmuz 1960)

Elya Süleyman Ortodoks Rum kökenli Filistinli film yönetmeni ve oyuncu. Elya Süleyman, 2002 çıkışlı Kutsal Direniş filmi ile tanınır. Film, 2002 Cannes Film Festivali'nde Jüri Ödülü'nü kazandı. 

Maha Haj (1970)

Maha Haj, Filistinli bir film yönetmeni ve senarist.  İlk yönetmenlik denemesi olan Personal Affairs (2016) Cannes Film Festivali'nde "Belirli Bir Bakış" bölümünde gösterildi. 

Raed Andoni (1967)

Raed Andoni, Filistinli yönetmen ve yapımcıdır. 2018 çıkışlı Istiyad Ashbah filmi ile tanınmaktadır. Andoni, Ramallah'taki yapım şirketi "Dar Films"'in ve 2008 yılında Paris'te kurulan "Les Films de Zayna"'nın kurucusudur. 

Farah Nabulsi (1978)

İngiliz-Filistinli bir film yapımcısı ve insan hakları aktivistidir. Kısa filmi The Present ile Akademi Ödülü'ne aday gösterildi ve En İyi Kısa Film dalında BAFTA Ödülü'nü kazandı.

Mai Masri (2 Nisan 1959)

Mai Masri, Filistinli bir yönetmen ve yapımcıdır. Filmleri öncelikle işgal altındaki Filistin topraklarında ve Lübnan'da yaşayan kadın ve çocukların gerçek yaşam mücadelelerine odaklanan belgesellerdir.

Nevres Ebu Salih (1996)

Nevres Ebu Salih; Filistin doğumlu, Ürdün'de yaşayan bir yönetmen. Bundan önce Düşüş Gecesi: The Night of the Fall  ve Büyük Gelen Palto (2013) isimli iki uzun metrajlı film çekmiştir.

Ömer Rammal (1997)

Ömar Rammal, Filistinli film ve görüntü yönetmeni. Uluslararası geçmişi, kendine özgü görsel tarzıyla oldukça belirgindir. Çalışmaları her zaman görsel hikaye anlatımını keşfetmenin yeni yollarını buluyor ve her zamanın özünde bir insan hikayesi var.

Annemarie Jacir (17 Ocak 1974 )

Annemarie Jacir, Filistinli bir film yapımcısı ve yazar. When I Saw You filmi, 85. Akademi Ödülleri'nde En İyi Yabancı Dil Oscar'ına Filistinli giriş olarak seçildi. 63. Berlin Uluslararası Film Festivali'nde NETPAC ödülünü En İyi Asya Filmi kazandı.

 

Filistin Edebiyatı

Gassan Kenefani (9 Nisan 1936- 8 Temmuz 1972)

Gassan Fayiz Kenefânî Filistinli gazeteci, yazar, aktivist. Beyrut’ta aracına konulan bomba sonucu suikaste uğrayarak ölmüştür.

Men in the Sun, Irak'ta iş bulamadıkları mülteci kamplarından umut ettikleri Kuveyt'e gitmek isteyen üç Filistinli mülteciyi konu alır

Hayfa'ya Dönüş, esas olarak İngiltere'nin toprakların kontrolünde olduğu 1948 Hayfa Savaşı sırasında İsrail'in Filistin toprakları üzerindeki işgalini tasvir eden bir kısa romandır.

İbrahim Nasrallah ( 2 Aralık 1954)

Arapça Booker Ödülü sahibi İbrahim Nasrallah, 1948'de Filistin'in Al-Burayj kentindeki topraklarından sürülen Filistinli bir anne babanın çocuğu olarak 1954'te doğdu. Çocukluğunu ve gençliğini Ürdün'de bir mülteci kampında geçirdi ve kariyerine başladı. 

Beyaz Atların Zamanı, 1948’den önce İngiliz mandasına karşı gelen bir ailenin üç kuşaklık öyküsüdür.

Mahmud Derviş (13 Mart 1941- 9 Ağustos 2008)

Mahmud Derviş, Filistinli şair ve yazardır. Çok fazla Filistinli şair olmasına rağmen ‘’Filistin Şairi’’ adıyla anılan tek şairdir. 1982’de Lenin Barış Ödülünü kazanmıştır.

The Butterfly's Burden; direniş, sevgi ve biyografi konulu şiir ve yazılarını derlediği kitabıdır.

 Atı Neden Yalnız Bıraktın kitabı, masalsı bahçesinde at, kuyu, anne, baba, yasemin, laciverttaşı, çit, ateş, kül, çöl ve denizi bir arada resmeden; içinde büyük Filistin direnişinin unutulmaz kesitlerinin kayıtlı olduğu görkemli bir şiir evi.

Fetva Tukan (1914-2003)

Fatva Tukan; yaşadığı dönemde sadece Filistin’in değil, bütün Arap dünyasının en önemli kadın seslerinden birisi olmuştu. Şiirleri onlarca dile çevrilmiş, Filistin’de yaşananları dünyanın farklı yerlerinden milyonlarca insana duyurmuştu. Sadece vatanında yaşanan işgali duyurmakla kalmamış, büyük bir yargıyı da yerle bir etmişti.

Fatva Tukan, edebiyatın erkek egemenliğinde olduğu ve Müslüman kadınların şiir yazmasının çok da hoş karşılanmadığı bir devirde ortaya çıkan ilk kadın şairdi. Ona bu cesareti veren, ilk şiirlerini yazmasına vesile olan ise abisi şair İbrahim Tukan olmuştu. İsrail Savunma Bakanı Moşe Dayan, Fatva Tukan için “Onun şiirleri on suikasttan daha yıkıcıdır” demişti.

Emil Habibi (28 Ocak 1922,- 2 Mayıs 1996)

Filistinli yazar gazeteci ve İsrail Komünist Hareket Partisi kurucusudur.

Saeed'in Gizli Yaşamı: Pessoptimist, Emile Habibi'nin 1974 tarihli hiciv kurgu kitabıdır. Romanın adı, anlatıcı Saeed'in dünyaya benzersiz bakış açısını anlatmak için Arapça kötümser ve iyimser kelimelerinin birleştirilmesinden geliyor.

Mourid Barghouti ( 8 Temmuz 1944- 14 Şubat 2021)

Mourid Barghouti, Filistinli bir şair ve yazardı. Ramallah'ı Gördüm, Filistinli yazar ve şair Mourid Barghouti tarafından yazılmış Arapça bir otobiyografik kitaptır. Bu kitabın İngilizce çevirisi ilk olarak 2000 yılında Amerikan Üniversitesi tarafından Kahire Press'te ve daha sonra 16 Mayıs 2005'te Bloomsbury tarafından yayınlandı.

Adania Shibli (1974)

Filistinli yazar Adania Shibli'nin eserleri uluslararası alanda birçok ödüle layık görüldü.

Küçük Bir Ayrıntı 1949 yazında, Filistinlilerin 700.000 kişinin sürülmesine sebep olan Nakba felaketinin yasını tuttuğu ve İsraillilerin Bağımsızlık Savaşı’nı kutladığı dönemde başlıyor.

Hiba Kemal Ebu Nada (4 Haziran 1991- 20 Ekim 2023)

Hiba Kemal Ebu Nada, Filistinli şair, roman yazarı ve diyetisyen. 20 Ekimde yapılan bombardımanlardan birinde şehit edildi. son sözleri ise şöyle oldu:

"Kendimizi kaosun ortasında tarif edilemez bir mutluluk içinde buluyoruz. Yıkıntıların ortasında yeni bir şehir ortaya çıkıyor; bu da dayanıklılığımızın bir kanıtı. Acı çığlıkları havada yankılanıyor, doktorların kanlı kıyafetlerine karışıyor."

 

Filistin’de Plastik Sanatlar

Kamal Boullata (1942- 6 Ağustos 2019)

Kamal Boullata, Filistinli bir sanatçı ve sanat tarihçisiydi. Çalışmaları öncelikle akrilikte yapıldı. Çalışmaları soyut bir tarza sahipti, Filistin kimliğindeki bölünme, anavatandan ayrılma fikirlerine odaklanıyordu. 

Naci el-Ali (1936- 29 Ağustos 1987)

Filistinli karikatürist. İsrail işgali sebebiyle ailesiyle beraber küçük yaşta Filistin'den göç etmek zorunda kaldı. Bir süre Lübnan'daki Aynu’l-Hilva Mülteci Kampı’nda yaşadı. Sabra ve Şatilla Katliamı'na bizzat tanıklık etti. Hepimiz onu Hanzala’nın babası olarak tanımaktayız.

Sliman Mansour (1947)

Filistinli ressam, heykeltıraş, yazar ve karikatürist olup çağdaş Filistinli sanatçılar arasında önde gelen isimlerden biri olarak kabul edilmektedir. Mansour, çalışmaları Sumud'un kültürel konseptini yansıtan bir intifada sanatçısı olarak kabul ediliyor.

Heba Zagout (1984- 13 Ekim 2023)

İsrail'in Gazze'ye saldırılarında hayatını kaybedenlerden biri de ressam Heba Zagout oldu. Zagout'un yanında oğlu da vardı. Genç ressamdan geriye çizdiği resimler kaldı.

Muhammed Sami Kariqa

Kendisiyle ilgili sayısal anlamda çok fazla veri sahibi olamasak da o da Heba Zagout gibi direnişin sesi olmaya çalışan bir ressamdı. Son saldırılardan birinde şehit oldu.

Mona Hatoum (11 Şubat 1952)

Londra'da yaşayan bir İngiliz-Filistinli multimedya ve enstalasyon sanatçısıdır. Dünyda bu sanatı icra eden en büyük sanatçılardan biridir.

   

Filistin Müziği

Reem Kelani (1964)

Manchester, İngiltere'de doğan İngiliz-Filistinli bir müzisyendir. Başlangıçta babasının pikapta çaldığı caz müziğinden etkilenerek Filistin müziğine karşı oluşan ilgisi, 1970'lerde Celile'deki anne evindeki bir aile düğünündeki müzikle ateşlendi. Şarkılarında Filistinli çocukların ve kadınların özgür olduklarındaki huzur ve mutluluğa yer vermeye çalışır.

Le Trio Joubran

Le Trio Joubran, geleneksel Filistin müziği çalan bir ud üçlüsüdür. Üçlü, aslen Nasıralı olan Samir, Wissam ve Adnan Joubran kardeşlerden oluşuyor ve şimdi zamanlarını Nasıra, Ramallah ve Paris arasında gidip gelerek geçiriyorlar. Joubran kardeşler, zengin bir sanatsal mirasa sahip tanınmış bir aileden geliyorlar. Hepimizin kulaklarına aşina olan Masar parçasıyla bilinirler.

Sana Moussa (1979)

Celile'nin Deir Al-Asad kentinde doğan ve vokalist olan Sana, müzisyen bir ailede büyüdü ve burada klasik Arap Müziği ve geleneksel Filistin müziğine olan tutkusunu geliştirdi. Mikrobiyoloji alanında doktorasına hazırlanıyor. Sana, Doğu Kudüs'teki Meşrik Müzik Merkezi Al-Urmawi'de klasik Arap müziği ve dizi (makam) temellerini inceledi. 

Sabreen

Öncü bir Filistinli Arap müzik grubudur. Merkezi Kudüs'te bulunan Sabreen, 1980 yılında Said Murad tarafından kuruldu. Vizyonları, genel olarak insani ve kültürel gerçekliği, özel olarak ise siyasi durumdan kaynaklanan acıları yansıtan modern Filistin şarkısının geliştirilmesine odaklandı. Bir kadın ud sanatçısı ve dört erkek müzisyenden oluşan bir gruptur.

Jaffa Phonix

Temelde elektronik, hip hop tarzı çalan Filistinli bir gruptur. Şu anki üyeleri Faisal Abu Ghaben, Ali Abu Ghaben, DJ Feedo'dur. İngiliz müzik eleştirmeni Richard Woffenden tarafından ilk Arap dans müziği grubu olarak tanımlanırlar. Ghaben kardeşler Kuveyt'te doğmuş Filistinli mültecilerdir. Mülteci oldukları için yaşanmış sıkıntıları şarkı sözlerinde daha iyi anlatabildikleri düşünülmektedir.

Mariam Afifi (1993)

2021 yılında Mescidi Aksaya yapılan saldırılardan birinde İsrail askerleri tarafından tutuklanırken gülümseyen fotoğrafıyla sosyal medyada gündem olmuştu. Kendisi şuan Filistin Gençlik Orkestrasında kontrbas çalmakta.

 

Meryem Zehra Demir

Çelebi III. Kademe Öğrencisi